Քիմիական հասկացություններ

H₂O (H, O₂)
NaCl (Na, Cl)
NaNO₃ (Na, N, O₃)
SiO₂ (Si, O₂)

NaNO₃
CaCO₃
Fe₂O₃
Al(SO₄)₃
H₃PO₄

K₂O
CaO
Al₂O₃
FeO
Fe₂O₃
NO₂
N₃O₂
P₂O₅
Mn₂O₇

Ջրածնի 2 ատոմ և թթվածնի 4 ատոմ

ա)H₂O
բ)CO₂
գ)CH₄
դ)SO₂

Նյուտոնի երրորդ օրենք

1. Բերեք մարմինների փոխազդեցության օրինակներ:
Գնդակը խփում ենք պատին, նա հարվածում է պատին և գնդակը հետ է գալիս, որովհետև գնդակը ազդում է պատի վրա, պատն էլ գնդակի վրա։

2․ Զինվորը բռունցքի հարվածով ջարդում է քարը։ Ո՞րն է ավելի մեծ՝ ձեռքի ազդեցությունը քարի վրա , թե՞ հակառակը։
Հավասար են ըստ Նյուտոնի երրորդ օրենքի։

3․ Մագնիսը էլեկտրամագնիսական ուժով ձգում է երկաթին։ Ի՞նչ բնույթի ուժով է երկաթը ձգում մագնիսին։

4. Ձևակերպեք Նյուտոնի երրորդ օրենքը:
Երկու մարմիններ միմիյանց հետ փոխազդում են մոդուլով հավասար և հակառակ ուղղված ուժերով։

5. Ի՞նչ փորձերի օգնությամբ կարելի է հիմնավորել Նյուտոնի երրորդ օրենքը:
Օրինակ՝ ձին իր ետևից քաշում է սայլը, ինչ ուժով որ ձին քաշում է սայլը, այդ ուժով էլ սայլը փոխազդում է։

6. Ի՞նչ գիտեք ազդող և հակազդող ուժերի մոդուլների, ուղղությունների և կիրառ ման կետերի մասին:
Ազդող և հակազդող ուժերը մոդուլներով հավասար են, ուղղություններով հակառակ են և նրանց կիրառման կետերը նույնն են։

7. Հնարավո՞ր է արդյոք, որ երկու մարմինների փոխազդեցության ուժերը միմյանց համակշռեն:
Ոչ հնարավոր չէ։

8. Հանրահայտ Մյունխհաուզենը պնդում էր, որ մի անգամ, բռնելով իր մազերից, իրեն դուրս է քաշել ճահճից: Հնարավո՞ր է արդյոք նրա պատմածը:
Ոչ հնարավոր չէ։

9. Նկարեք թելից կախված գնդիկ նշեք ազդեցության ու հակազդեցության ուժերը:

10. Երկաթե սայլակին երկար ձողի օգնությամբ ամրացված է մագնիս: Կշարժվի՞ արդ- յոք սայլակը:

ԵՌՕՐՅԱ ՄԱԹԵՄԱՏԻԿԱԿԱՆ ՃԱՄԲԱՐ ԱՐԱՏԵՍՈՒՄ

Արատես, գյուղ Հայաստանի Վայոց ձորի մարզում, Հերմոնից 4 կմ հյուսիս-արևելք, Վարդենիսի լեռների հարավային լանջերին, Այսասի գետի հովտում։

Արատեսի ազգաբնակչության փոփոխությունը

Տարի	1873	1897	1926	1939	1959	1979	1989
Բնակիչ	219	311	184	326	232	353	230

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ։
Արատեսում գտնվում են Սյունիքի Արատեսի վանքը (VII դար), Սուրբ Աստվածածին (X-XI դարեր), Սուրբ Կարապետ (XI-XII դարեր) եկեղեցիները, 5 մատուռ-դամբարան (VII դար) և 12 դար խաչքարեր։

Կուզենաի ավելացնեի, որ Արատեսը հրաշալի վայր է հանգստի համար։ Այտեղ շատ զով է ամռանը, իսկ ձմռանը շատ առատ և ճերմակ ձյուն կա։ Արատեսի միջավայրը շատ ջերմ է, ընկերների հետ ճամփորդելու համար հրաշալի վայր է։ Այտնեղ նաև կան հատապտուղներ և դեղաբուսեր։

Սա էլ մեր ճամփորդության նախագիծը

Պարապմունք 44

90:(2+7)=10
10×2=20
10×7=70
Պատ․՝20^օ,70^օ

Պատ․՝10

90-27=63
Պատ․՝63^օ

7×2=14
Պատ․՝14

17։2=8,5
Պատ․՝8,5

Պատ․՝Ո՛չ

90-60=30
8:2=4
Պատ․՝4

108+42=150
180-150=30
Ուղղանկյուն եռանկյան 30 աստիճանի անկյան դիմացի էջը հավասար է ներքնաձիգի կեսին:
9×2=18
Պատ․՝18

Եթե ուղղանկյուն եռանկյան էջը հավասար է ներքնաձիգի կեսին, ապա այդ էջի հանդիպակաց անկյունը 30 աստիճան է:
Պատ․՝30

Եթե ուղղանկյուն եռանկյան էջը հավասար է ներքնաձիգի կեսին, ապա այդ էջի հանդիպակաց անկյունը 30 աստիճան է:
Պատ․՝30

Պատ․՝90^օ,30^օ,60^օ

<<Խորհուրդներ ամերիկացի ճանապարհորդին>>

1. Կարդա՛ Վիլյամ Սարոյանի <<Խորհուրդներ ամերիկացի ճանապարհորդին>> պատմվածքը և պատրաստվի՛ր քննարկման:
2. Ի՛նքդ խորհուրդներ տո՛ւր ճանապարհորդին:
   Ես ճանապարհորդին խորհուրդ կտամ միշտ ունենալ վստահելի մարդկանց, ովքեր միշտ կհասնեն օգնության։

4.Այլ վերնագիր հորինի՛ր ստեղագործության համար։
Կարո քեռու խորհուրդները

5. Առանձնացրո՛ւ հերոսներին, բնութագրի՛ր:
   Կարո քեռի – օրինապատշաճ
   Մելիք – կյանքը վայելող

Տափակ որդեր

Տափակ որդերը հանդիսանում են իսկական բազմաբջիջ օրգանիզմներ:

Տափակ որդերը հանդիպում են ծովերում, քաղցրահամ ջրերում, հողում, իսկ որոշ տեսակներ անցել են մակաբուծային ապրելակերպի և տեղակայվում են մարդկանց ու կենդանիների տարբեր օրգան-համակարգերում:

Տափակ որդերին բնորոշ են ոչ միայն իսկական կենդանական հյուսվածքներ, այլ նաև իսկական օրգաններ: Տափակ որդերից սկսած կենդանիների թագավորությունում կյանքի կազմավորումը կարելի է արդեն դիտարկել նաև օրգան – համակարգերի մակարդակով: Նույն գործառույթը կատարող օրգանները սկսում են միավորվել ընդհանուր օրգան – համակարգերում:

Այս կենդանի օրգանիզմները իրենց անվանումը ստացել են այն բանի համար, որ նրանց մարմինը տափակ է մեջքափորային ուղղությամբ և հաճախ ունենում է թիթեղիկի կամ ժապավենի տեսք:

Տաձակ որդերի տիպը պարունակում է մոտավորապես 15000 տեսակ։ Տափակ որդերը համեմատած կլոր կամ օղակավոր որդերի հետ համարվում են ավելի ցածրակարգ կազմավորված օրգանիզմներ։

Լաբորատոր աշխատանք

1. Ո՞րոնք են պարզ մեխանիզմները: Ի՞նչ պարզ մեխանիզմներ գիտեք:
   Այն մեխանիկական սարքերը որոնք ծառայում են ուժերի մոդուլները կամ ուղղությունները փոխելու համար կոչվում են մեխանիզմներ։ Պարզ մեխանիզմների օրինակներ են․
   Լծակ
   Ճախարակ
   Թեք հարթություն
   Ոլորան
   Պտուտակ
2. Ինչ նպատակով են օգտագործվում պարզ մեխանիզմները:
   Որոշ մեխանիզմներ հնարավորություն են տալիս, փոքր ուժերի միջոցով մեծ ծանրություններ տեղափոխեզ, այսինքն ուժի մեջ շահելու համար։
3. Ինչ է լծակը:
   Լծակը սովորաբար մի ձող է որը կարող է պտտվել հենարանի շուրջը։
4. Ինչն են անվանում ուժի բազուկ:
   Հենման կետից մինչև ուժի անցման գիծ հեռավորությունն կոչվում է ուժի բազուկ։
5. Ինչպես կորոշեք ուժի բազուկը:
   Ուժի բազուկը որոշելու համար է հենման կետից պետք է ուղղահայաց իջեցնել ուժի ազդման գծին, այդ ուղղահայացի բարձրությունը կլինի տվյալ ուժի բազուկը։
6. Ինչպիսի ազդեցություն են գործում ուժերը լծակի վրա:
   Բեռի ուժը ազդում է լծակի վրա վերևից դեպի ներքև, և նաև ազդում է երկրի ձգողության ուժը, որը նույնպես ազդում է լծակի վրա դեպի ներքև:
7. Որն է լծակի հավասարաակշռության պայմանը:
   Լծակը կմնա հավասարակշռության մեջ, եթե նրա վրա ազդող ուժերի մոդուլները հակադարձ համեմատական են այդ ուժերի բազուկներին։
8. Չափահասն ու երեխան պետք է անցնեն գետակի վրայով՝ մեկը՝ աջ ափից ձախ, մյուսը՝ հակառակ ուղղությամբ: Երկու ափերին էլ կա մեկական տախտակ, որոնցից յուրաքանչյուրը մի փոքր կարճ է գետակի լայնությունից:Ինչպե՞ս կանցնեն գետակը չափահասն ու երեխան:
   Նրանք երկու տախտակները դնում են իրար վրա և անցնում են:

9. Օգտվելով նկարից՝  բացատրեք մկրատի  գործողությունը, որպես լծակ:Բացատրեք, թե ինչու մետաղաթերթ կտրելու  մկրատ և ակցան օգտագործելիս շահում ենք ուժի մեջ:
10. 
    Լծակի բնորոշ օրինակ է մկրատը։ Այս լծակին բնորոշ հենարանը պտուտակն է, որն իրար է միցնում մկրատի երկու կեսերը։Ուժերից մեկը մկրատը սեղմող մատերի ուժն է, իսկ մյուսը լծակի վրա կտրվող նյութերի դիմադրությունը։ Թուղթ կտրելու մկրատն ունի երկար սայրեր և գրեթե նույն երկարությամբ բռնակներ որովհետև թուղթ կտրելու համար, շատ ուժ պետք չէ։
11.  Բերեք կենցաղում, տեխնիկայում և բնության մեջ լծակի կիրառման այլ օրինակներ:Ո՞ր դեպպքերում և ինչ նպատակով է օգտագործվում թեք հարթությունը

Օրինակ կինգով քարեր բարձրացնելը, մկրատով թուղթ կտրելը, երկաթաթերթվ, երկաթ կտրելը։

Պարապմունք 36

Քանի որ հավասարասրուն եռանկյան հիմքին առընթեր անկյուններն հավասար են հետևաբար, երկրորդը կլինի (180-90):2 ։
(180-90):2=45
Պատ․՝45^օ,45^օ,90^օ
Այս դեպքում հիմքին առընթեր անկյուն չի կարող լինել, քանի որ այդ դեպքում կունենանք 2 հատ 90 աստիճանի անկյուն որը հնաավոր չէ։
դ) 100^o
Դեպք1։Հիմքին առընթեր անկյուն չէ։
Քանի որ հավասարասրուն եռանկյան հիմքին առընթեր անկյուններն հավասար են հետևաբար, երկրորդը կլինի (180-100):2 ։
(180-100):2=40
Պատ․՝40^օ,40^օ,100^օ
Այս դեպքում հիմքին առընթեր անկյուն չի կարող լինել, քանի որ այդ դեպքում կունենանք 2 հատ 90 աստիճանի անկյուն որը հնաավոր չէ։

7. AC հիմքով ABC հավասարասրուն եռանկյան մեջ տարված է  AD կիսորդը։ Գտեք  <ADC -ն, եթե  <C=50^0։
50։2=25
180-50-25=105
Պատ․՝105^օ

8. ABC Եռանկյան  A և  B  անկյունների կիսորդները հատվում են  M կետում։  Գտեք <АMB-ն, եթե   <A=58^0   <B=96^0։
58:2=29
96:2=48
180-29-48=103
Պատ․՝103^օ

9. Ապացուցեք, որ հավասարասրուն եռանկյան հիմքին առընթեր անկյունները սուր են։
Սուր անկյուն չլինելու դեպքում ամենափոքր անկյունն դա 90 աստիճանի անկյունն է որը ուղիղ անկյուն է։ Եթե եռանկյունն ունենա երկու 90 աստիճանի կամ ավելի մեծ անկյուն (Հիմքին առընթեր անկյունները հավասար են) հետևաբաչ եռանկյան անկյունների գումարը կգերազանցի 180-ը իսկ դա հնարավոր չէ։

10. Հավասարասրուն եռանկյան արտաքին անկյուններից մեկը 115^0 է։ Գտեք եռանկյան անկյունները։
Քանի որ արտաքին անկյունը հավասար է նրան ոչ կից երկու անկյունների գումարին, հետևաբար․
Դեպք 1։
180-105=75
105։2=52,5
Պատ․՝52․5^օ,52․5^օ,75^օ

Դեպք2։
180-105=75
105-75=30
Պատ․՝30^օ,75^օ,75^օ

Բազմաբջիջ կենդանիներ

Բազմաբջիջ կենդանիների ենթաթագավորությունը կազմում են զարգացման առավելագույն աստիճանի հասած կենդանի օրգանիզմները: Բազմաբջիջ կենդանիների հիմնական կարգաբանական տիպերը և դասերը, սկիզբ առնելով միմյանցից, հասել են զարգացման բարձրագույն աստիճանի: Բազմաբջիջ կենդանիներից օղակավոր որդերը սկիզբ են տվել առավել կատարյալ մյուս բոլոր օրգանիզմներին: Միջատները հանդիսանում են բնության մեջ ամենաբազմազան օրգանիզմները, ձկները, իրավամբ, ջրային տարածության տիրակալներն են: Բազմաբջիջ կենդանիների ենթաթագավորությունից մարդը ներկայանում է որպես բնության զարդ ու կատարելություն:

Բազմաբջիջ օրգանիզմների բջիջները կառուցվածքի ընդհանուր գծերով նման են միաբջիջներին: Բազմաբջիջների` միանման ֆունկցիա կատարող տարμերակված բջիջներն առաջացնում են հյուսվածքներ, որոնք էլ կազմում են օրգաններ: Ֆունկցիաներով իրար լրացնող օրգանները միավորվում են օրգան-համակարգերում: Միաբջիջ կենդանիների նման բազմաμջիջ կենդանիները նույնպես շարժվում, սնվում, շնչում, արտաթորում և բազմանում են:

Ցածրակարգ բազմաբջիջ կենդանիներն ունեն պարզ կառուցվածք և քիչ շարժուն են: Բազմաբջիջ կենդանիների մեծամասնությունը տեղաշարժվում է վերջույթների` լողակների, ոտքերի, թևերի միջոցով:

Բազմաբջիջ կենդանիների մեծամասնությունը սնվում է` ակտիվ կեր հայթայթելով: Այդ պատճառով նրանց մոտ առաջացել են օրգաններ` կեր հայթայթելու, այն մշակելու և մարսելու համար: Այդ օրգանները կազմում են տարբեր կառուցվածք ունեցող բերանային ապարատը և մարսողության համակարգը:

Յուրաքանչյուր կենդանի բջջի կենսագործունեության համար անհրաժեշտ է թթվածին, որն ապահովվում է շնչառական համակարգի միջոցով: Բազմաբջիջ կենդանիների մեծամասնությունը շնչում է խռիկների կամ թոքերի, մաշկային ծածկույթների կամ շնչառական խողովակների միջոցով: Բազմաբջիջ կենդանիների մեծամասնությունն ունի արյունատար համակարգ, որի շնորհիվ օրգանների բջիջներին են հասցվում թթվածին, սննդարար նյութեր, հեռացվում են կենսագործունեության ընթացքում առաջացած վնասակար նյութերը: Արյան շարժումը հիմնականում կատարվում է մկանոտ սրտի կծկումների շնորհիվ: Սիրտը, արյունատար անոթները և արյունը կազմում են արյունատար համակարգը:

Բոլոր բազմաμջիջ կենդանիները բազմանալու համար ունեն սեռական համակարգ` ներկայացված սեռական բջիջն երով: Դրանք իգական և արական սեռական բջիջներն են: Իգական սեռական բջիջները` ձվաբջիջները, զարգանում են ձվարաններում, իսկ արական սեռական բջիջները` սպերմատոզոիդները` սերմնարաններում: Դրանց միաձուլումից առաջանում է բեղմնավորված ձվաբջիջ` զիգոտ, որը սկիզբ է տալիս նոր օրգանիզմի:

Բոլոր μազմաբջիջ կենդանիները բաժանվում են ճառագայթային և երկկողմ համաչափություն ունեցողների:

Ճառագայթային համաչափությունը հատուկ է քիչ շարժուն կամ անշարժ կենսակերպվարող կենդանիներին: Դրանքարտաքինից նման են μույսի, ծաղկի, գնդի, հովանոցի: Նրանց մարմնով կարելի է տանել մի քանի երևակայական հարթություններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենդանուն կբաժանի կառուցվածքով բացարձակապես միանման մի քանի մասերի: Այդ հարթությունները հատող գծերը
հեռանում են հատման կենտրոնից ճառագայթների ձևով:

Երկկողմանի համաչափությունը հատուկ է բոլոր ակտիվ տեղաշարժվող կենդանիներին: Նրանց մարմինը երևակայական հարթությամբ կարելի է բաժանել երկու հայելանման մասերի: Այն հնարավորություն է տալիս նրանց շարժվել ուղղագծով` պահպանելով հավասարակշռությունը և հեշտությամբ թեքվելով ձախ և աջ: Երկկողմանի համաչափություն ունեցող կենդանիների մարմնի առջևի ծայրում գտնըվում են բերանը, զգայարանները, պաշտպանության կամ հարձակման օրգանները:

Հետաքրքրաշարժ մայրենի

1.Դասավորիր տառերն այնպես, որ բառ ստացվի:

նաշու, նղասե, մաիտան, նագուր, կոփիթոր, թոռա, լագդ;
աշուն,սեղան,մատանի,գարուն,փոթորիկ,աթոռ,գդալ

2․Ախոյան, աղմուկ, հարկատու, սուլոց, ելակետային, անեզր, բոլորովին, անհավանական, հաղարջենի, դեղձի բառերի մեջ ի՞նչ կենդանիներ ես տեսնում:
Խոյ, մուկ, կատու, ուլ, կետ, եզ, լոր, հավ/ավանակ, արջ, ձի։

 3. Ո՞ր թվականը ունի հականիշ, որը, սակայն, թվական չէ:
Առաջին-Վերջին

4․Կարապետ բառին նայելով  քանի՞ գոյական ես տեսնում:
Կար, պետ, կարապ

5. Գրի ՛ր գոյականներ, որոնց առաջին կամ վերջին տառը փոխելով կստանաք թվականներ:
ցեց-վեց, երես-երեք, ղեկ-մեկ

6. Գտի ՛ր` ինչն է մեկի մեջ մեկ, կրկինի մեջ` երկու, երեքի մեջ` ոչ մեկ:
Կ տառը։

7. Ո՞ր երաժշտական գործիքի անվանումն է կազմված դերանվան կրկնությամբ և «կ» տառի հավելումով:
Դուդուկ

 8. Գտի ՛ր «վերամբարձ» բառում թաքնված բառերը` առանց խախտելու տառերի հաջորդականությունը:
Բարձ,վեր,ամբար։

9.Ժխտական ի՞նչ նախածանց միացնենք «տակ» բառին, որ ստանանք «հարված»:
Ապտակ

10. Ո՞ր բառն է «գին» մատնացույց անում և հոմանիշ է «մեծ», «վիթխարի» բառերին:
Թանկագին

11. Ի՞նչ կստացվի, եթե «աղ»-ն ու «մուկ»-ը խառնենք իրար:
Աղմուկ

12. Ի՞նչ կստացվի, եթե «արկ»-ից առաջ «աչք» դնենք:
Ակնարկ

13. Հետևյալ բառերի տառերի վերադասավորումով ստանալ նոր բառեր՝ մշակ, ափսե, ժանր, վիճակ, գավառ, վտակ, մկրատ, պարկ, վկա:
Մշակ-մաշկ
ափսե-փեսա
ժանր-նժար
վիճակ-կավիճ
գավառ-ագռավ
վտակ-կտավ
մկրատ-մրտակ
պարկ-կարպ
վկա-կավ

14. Կազմել նախադասություն 3 և ավելի բառերով, որոնք լինեն միավանկ:


15. Գրել ա-ով սկսվող բառեր այնպես, որ յուրաքանչյուր հաջորդի հնչյունների թիվը նախորդից մեկով ավելի լինի:
Ակ, Աչք, Արև,Աղջիկ։

16. Կազմել այնպիսի նախադասություններ, որ բոլոր բառերը սկսվեն նույն տառով:
Նարեն նկարեց նարինջ։

17.Գրել տասական բառ.

• որոնց հնչյունները ու տառերը հավասար են բանան, աղջիկ, նարինջ, եյակ, տուն, արջ, աչք, կատու, մատանի, շուն։
• որոնց հնչյունները ավելի շատ են, քան տառերը Արև, տերև, որբ, որդ, ոտք, մկրատ, գնդակ, արևածագ, որսորդ
• գրությամբ և արտասանությամբ տարբերվում են
  Աշխարհ, որդ, որսորդ, վարդ, մարդ, աղջիկ, հոգի, մարդկային, արդար,
  արդարամիտ
• զույգեր, որոնք իրարից տարբերվում են մեկ հնչյունով
  Ծառ-ծակ
  մարդ-վարդ
  արտ-արջ
  գիրք-դիրք
  մեծ-մեխ
  հոն-Հող
  լաց-լար
  նոր-կոր
  քար-սար
  հարկ-հարթ

18. Շարունակեք նախադասությունն այնպես, որ գայլը մեղավոր չլինի.
Գայլը կերել էր փոքրիկ նապաստակին։

19. Բնանկարչություն բառից ստացեք ի՞նչ և ի՞նչպիսի հարցերին պատասխանող 10 բառ:
Բնական, ակ, ական, նյութ, թույն, նկարչություն, չար, նկար, կար, կայուն։

20. Գրեք եռավանկ 10 բառ